Διατροφή σε νεαρούς παίκτες - Μέρος 1

Τις τελευταίες δεκαετίες ο αριθμός των νέων αθλητών που προσεγγίζουν αθλήματα με στόχο τον ανταγωνισμό υψηλότερου επιπέδου έχει αυξηθεί σημαντικά. Η επέκταση αυτή ευνοήθηκε ιδιαίτερα από τη βελτίωση των ειδικών μέσων προπόνησης. Η προπόνηση και η ενισχυμένη σωματική δραστηριότητα είναι σημαντικές, αν και ο αντίκτυπός τους στη διαδικασία ανάπτυξης των νεαρών αθλητών δεν έχει ακόμη κατανοηθεί πλήρως. Οι περισσότερες από τις σημερινές γνώσεις σχετικά με τις προσαρμογές στην προπόνηση και τη διατροφή βασίζονται σε μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε νεαρούς φοιτητές πανεπιστημίου ή κολλεγίου ή σε μεσήλικες ή ηλικιωμένους ενήλικες. Η παρούσα μελέτη καταδεικνύει ότι οι ενεργειακές δαπάνες και ο μεταβολισμός των εφήβων μπορεί να διαφέρουν από εκείνες των ενηλίκων και, ως εκ τούτου, πολλές από αυτές τις συστάσεις δεν μπορούν να δώσουν σαφή και εξαντλητική εικόνα των πραγματικών διατροφικών αναγκών των νεαρών αθλητών (2-3)

Η θερμιδική δαπάνη κατά τα στάδια ανάπτυξης ποικίλλει ανάλογα με τις περιόδους ωρίμανσης, μεταβαίνοντας από μια φάση υψηλότερης θερμιδικής δαπάνης στην πρώιμη παιδική ηλικία και την παιδική ηλικία σε μια προοδευτικά μειούμενη δαπάνη στην ύστερη παιδική ηλικία και την εφηβεία, που αντιστοιχεί σε βραδύτερο ρυθμό ανάπτυξης (5) . Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός αυτό, πρωτοβάθμιοι οργανισμοί όπως ο F.A.O. / O.M.S. / U.N.U. έχουν καθορίσει τις συστάσεις θερμιδικών αναγκών ανάλογα με την ηλικία. Στον πίνακα 1 δίνονται οι θερμιδικές συστάσεις για σωματικά δραστήρια αγόρια και κορίτσια.

 

Εφημερίδα της Αθλητικής Ιατρικής

Ηλικία      (έτη)	Αγόρια (kcal/ημέρα)	Κορίτσια (kcal/ημέρα)
6-7	1800	1650
7-8	1950	1775
8-9	2100	1950
9-10	2275	2125
10-11	2475	2300
11-12	2700	2475
12-13	2925	2625
13-14	3175	2725
14-15	3450	2855
15-16	3650	2875
16-17	3825	2875
17-18	3925	2875
Πίνακας 1: Ημερήσιες ενεργειακές ανάγκες ανάλογα με την ηλικία για αγόρια και κορίτσια που ασκούν σωματική δραστηριότητα υψηλού επιπέδου Από FAO/WHO/ONU, 2004 [4]

 

Στο έγγραφο αναφοράς "Sport Nutrition For Young Athletes", 2013, η Καναδική Παιδιατρική Εταιρεία εξηγεί πώς ένα σωστό ενεργειακό ισοζύγιο στους νεαρούς αθλητές μπορεί να βελτιώσει την απόδοση, να μειώσει την κόπωση από τη συνεχή προπόνηση, να μειώσει το ποσοστό των τραυματισμών και να βελτιστοποιήσει την αποκατάσταση (6). Η ισορροπία μεταξύ θερμιδικής πρόσληψης και δαπάνης παίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση της μυϊκής μάζας (7, 8) και ρυθμίζει επίσης την υπερβολική θερμιδική πρόσληψη που μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία (9). Στον Πίνακα 2 αναφέρεται η συνιστώμενη θερμιδική πρόσληψη για αγόρια και κορίτσια ανάλογα με την ηλικία.

 

Συνιστώμενες ημερήσιες θερμιδικές ανάγκες (kcal/ημέρα)

Ηλικία (έτη)	Αγόρια	Κορίτσια
4-6	1800	1800
7-10	2000	2000
11-14	2500	2200
15-18	3000	2200
Πίνακας 2: Hoch AZ, Goossen K, Kretschmer T. Διατροφικές απαιτήσεις του παιδιού και του έφηβου αθλητή. Phys Med Rehabil Clin N Am 2008; 19(2):373-98.

 

Η θέση του ιταλικού ινστιτούτου για το θέμα αυτό διατίθεται ελεύθερα στην ιστοσελίδα sito della Società Italiana di Nutrizione Umana S.I.N.U. (http://www.sinu.it/html/pag/tabelle_larn_2014_rev.asp). Ενδεικτικά, ο ακόλουθος πίνακας απεικονίζει το ηλικιακό εύρος 6-17 ετών. Η σύγκριση των διαφόρων ευρωπαϊκών και αμερικανικών ινστιτούτων δείχνει μια καλή συνοχή των συστάσεων για την ημερήσια πρόσληψη ενέργειας που ευνοεί τη σωστή ανάπτυξη και ωρίμανση.

 

ΜΑΘΑΙΝΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Ηλικία	Βάρος	MB	ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΈΝΑ LAF OF:
(Έτη)	(Kg)	(kcal/day)	25° pct	Μέσος όρος	75° pct
Άντρας
6	23.3	1030	1480	1640	1770
7	26.2	1100	1580	1750	1880
8	29.5	1180	1690	1870	2010
9	33.2	1260	1810	2000	2150
10	37.2	1320	2210	2300	2460
11	41.7	1400	2340	2440	2610
12	46.9	1490	2490	2600	2780
13	52.7	1590	2670	2780	2970
14	58.7	1700	2840	2960	3170
15	63.5	1780	2990	3110	3330
16	66.6	1840	3080	3210	3430
17	68.2	1860	3130	3260	3480
MB: Βασικός μεταβολισμός- LAF: Επίπεδο σωματικής δραστηριότητας- pct: εκατοστημόριο25 Οι τιμές ΜΒ και ενέργειας στρογγυλοποιούνται σε 10 kcal/ημέρα. Ηλικία σύμφωνα με την ημερομηνία γέννησης: π.χ., 4 έτη σημαίνει το χρονικό διάστημα μεταξύ του 4ου και του 5ου γενεθλίων. Σωματικό βάρος σύμφωνα με τις μέσες τιμές ανά ηλικία που αναφέρθηκαν από τους Cacciari et al. (2006). Για τα 1,5 έτη η τιμή υπολογίστηκε με παρεμβολή ΜΒ υπολογίζεται με την εξίσωση των Schofield et al. (1985) Οι τιμές LAF (25ο εκατοστημόριο - μέσος όρος - 75ο εκατοστημόριο) επιλέχθηκαν σύμφωνα με την αναμενόμενη κατανομή στον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό (SACN, 2011) ίση με: < 3-9 ετών 1,42 - 1,57 - 1,69 - 10-18 ετών 1,66 - 1,73 - 1,85 Ενεργειακές απαιτήσεις που προκύπτουν με την αύξηση της DET κατά 1% για να ληφθεί υπόψη η ενέργεια που εναποτίθεται στους νεοσυντιθέμενους ιστούς Οι αναφερόμενες τιμές δίνονται ως παράδειγμα και δεν είναι ρυθμιστικές.

 

Τα εξειδικευμένα περιοδικά και τα τηλεοπτικά προγράμματα δίνουν πολύ συχνά συμβουλές σχετικά με τη σημασία της ισορροπημένης διατροφής, αλλά στην καθημερινή πρακτική οι απλοί άνθρωποι δεν είναι σε θέση να εφαρμόσουν αυτές τις έννοιες. Δεν έχουν τις ποσοτικές βάσεις για να σχεδιάσουν τη διατροφή των παιδιών τους και των ίδιων. Σε αυτό το άρθρο δεν πρόκειται να συζητήσουμε ποιοτικές λεπτομέρειες της διατροφής για νεαρούς παίκτες (αυτή η πτυχή θα παρουσιαστεί στο επόμενο άρθρο "Διατροφή σε νεαρούς παίκτες" Μέρος 2), αλλά να εξετάσουμε ποσοτικές πτυχές και, ως εκ τούτου, θα αναφερθούν τα κύρια ζητήματα που αφορούν τις πρωτεΐνες, τα λίπη και τους υδατάνθρακες, μαζί με ποσοτικές συστάσεις για τη σωστή ισορροπία τους στην καθημερινή διατροφή.

 

---

Οι πρωτεΐνες είναι θεμελιώδους σημασίας για τη διαδικασία ανάπτυξης, καθώς παρέχουν όλα τα απαραίτητα αμινοξέα, βοηθούν στην ανάπτυξη των σκελετικών μυών που προκύπτουν από τη σωματική δραστηριότητα και συμβάλλουν στη βελτίωση της μυϊκής αποκατάστασης σε προπονητικές παύσεις.

Κατά μέσο όρο, οι ενήλικες αθλητές έχουν αρκετά υψηλότερη ζήτηση για πρόσληψη πρωτεΐνης σε σύγκριση με τους ενήλικες που κάνουν καθιστική ζωή (10) Μια γενική σύσταση είναι η πρόσληψη μεταξύ 0,8 και 1,2 γραμμαρίων πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους (για παράδειγμα, για ένα αγόρι που ζυγίζει 60 κιλά οι τιμές θα πρέπει να κυμαίνονται μεταξύ 48 και 72 γραμμαρίων ημερησίως). Το Αμερικανικό Κολέγιο Αθλητιατρικής και η Αμερικανική Ένωση Διαιτολόγων συνιστούν για τους δραστήριους ενήλικες ημερήσιες προσλήψεις μεταξύ 1,2 και 1,8 gr/kg σωματικού βάρους (που αντιστοιχούν σε 70-110 gr/ημέρα για ένα αγόρι βάρους 60 kg) (11,12). Η σύσταση αυτή φαίνεται να είναι επαρκής και για νεαρούς αθλητές (13,14), επίσης επειδή κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας η διαδικασία ανάπτυξης και η συνακόλουθη σύνθεση νέων ιστών οδηγούν σε αυξημένη ζήτηση αμινοξέων (15).

Συνιστάται αυτή η ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης να καλύπτεται από "πλήρη" τρόφιμα (16) και όχι από συμπληρώματα πρωτεΐνης, αν και τα τελευταία θεωρούνται συχνά απαραίτητα για την ανάπτυξη και τη δημιουργία μυών και για την επίτευξη μέγιστης απόδοσης (17,18,19). Η ιδέα ότι τα συμπληρώματα είναι απαραίτητα έχει διερευνηθεί επαρκώς σε ενήλικες, αλλά μια μελέτη που διεξήχθη σε νεαρούς ποδοσφαιριστές στο Λύκειο επεσήμανε τις λανθασμένες πεποιθήσεις σχετικά με την επιλογή και την πρακτική χρησιμότητα των συμπληρωμάτων πρωτεΐνης σε σύγκριση με τα τρόφιμα (20). Αυτή η λανθασμένη ιδέα μπορεί να προέρχεται από την έλλειψη γνώσεων σε θέματα διατροφής των νεαρών αθλητών, οι οποίοι αντλούν πληροφορίες από εξειδικευμένες εφημερίδες και περιοδικά (διαφήμιση), από φίλους και προπονητές. Η συμβουλή για τους νεαρούς αθλητές είναι να λαμβάνουν πρωτεΐνες από ολόκληρες τροφές όπως αυγό, ψάρι, κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, σόγια κ.λπ. που είναι γνωστές πηγές αμινοξέων και παρέχουν πλήρη υποστήριξη στην ανάπτυξη και εξέλιξη των νεαρών αθλητών.

---

ΛΙΠΑΡΑ

Όσον αφορά τις θερμιδικές απαιτήσεις, οι περισσότερες πηγές συνιστούν πρόσληψη λιπιδίων περίπου 25% (μέγιστο 30%), δηλαδή το ίδιο για τα καθιστικά και τα ενεργά άτομα (21). Πρέπει να αποφεύγεται πρόσληψη μεγαλύτερη του 30% διότι μπορεί να ευνοήσει την παχυσαρκία (π.χ., ένα αγόρι 16 ετών και βάρους 60 kg με διατροφή 3000 kcal/ημέρα, απαίτηση σε λιπίδια 25%, δηλαδή 750 θερμίδες, δηλαδή περίπου 85 gr/ημέρα). Το διαιτητικό λίπος (και το εναποτιθέμενο λίπος) παίζει σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην ευνοϊκή επίδραση των διαδικασιών υγιούς ανάπτυξης και ωρίμανσης, αλλά και στην απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών Α, D και Κ και στη σύνθεση της χοληστερόλης και των σεξουαλικών ορμονών (25).

Εκτός του ότι οδηγεί στην παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος των νέων, η υπερβολική πρόσληψη λιπιδίων μπορεί να ξεκινήσει την παθογένεια της καρδιαγγειακής νόσου, η οποία αναπτύσσεται πλήρως στην ενήλικη ζωή, αλλά αρχίζει κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής διαδικασίας ως αποτέλεσμα λανθασμένων διατροφικών επιλογών (22, 23, 24) των γονέων και του περιβάλλοντος (οικογένεια, σχολείο κ.λπ.). Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο όχι μόνο να ποσοτικοποιούνται τα προστιθέμενα λίπη, όπως το λάδι, το βούτυρο κ.λπ., αλλά και να γνωρίζουμε ότι τα λίπη υπάρχουν επίσης στα ψάρια, το κρέας, το τυρί κ.λπ. και πρέπει να λαμβάνονται δεόντως υπόψη προκειμένου να αποφεύγεται η υπέρβαση του ατομικού ημερήσιου ορίου.

 

Λίπη ανά 100g τροφής (Τα μέσα δεδομένα ποικίλλουν ανάλογα με την ποιότητα του προϊόντος και τη μάρκα)
ΚΡΕΑΣ	Βόειο κρέας (μπριζόλα)  Κοτόπουλο (στήθος)  Ακατέργαστο ζαμπόν Μορταδέλα Bologna	15.32 g 0.40 g 18.52 g 35.8 g
ΨΑΡΙ	Τόνος σε κονσέρβα σε λάδι Σολομός (φέτα)  Γλώσσα (κατεψυγμένη)	8.2 g 10.43 g 1.93 g
ΤΥΡΙ	Τυρί Γκράνα  Τυρί Ασιάγκο  Ρικότα	28 g 21.3 g 7.9 g
ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΕΙΔΗ	Βρώμη  Ζυμαρικά Ρύζι	7.5 g 1.5 g 0.5 g
Άλλα τρόφιμαΠατατάκια	Παξιμάδια Μπισκότα (π.χ. Macine)  Μακ Ντόναλντς (Big Mac)	32.2 g 5.5 g 21 g 26 g
Οι διατροφικές αξίες που αναφέρονται εδώ ελήφθησαν από τη βάση δεδομένων του USDA (United States Department of Agricolture) για τις διατροφικές αξίες και τη βάση δεδομένων INRAN για τις συνθέσεις των τροφίμων.

 

---

ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ

Οι πηγές υδατανθράκων για τον οργανισμό είναι τα αποθέματα γλυκογόνου (σάκχαρο αποθηκευμένο ως απόθεμα) που υπάρχουν στο συκώτι και τους μυς και οι υδατάνθρακες που λαμβάνονται από τις τροφές που εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος μετά την πέψη. Οι απαιτήσεις σε υδατάνθρακες ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με διάφορους παράγοντες, όπως το είδος του αθλήματος, το επίπεδο έντασης της άσκησης, το φύλο και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Όλες αυτές οι μεταβλητές καθιστούν δύσκολη την παροχή μιας ενιαίας σύστασης, αρκεί να πούμε ότι η αυξανόμενη ένταση της προπόνησης αυξάνει τη ζήτηση και τη δαπάνη υδατανθράκων, πράγμα που σημαίνει ότι όσο πιο συχνές είναι οι εβδομαδιαίες έντονες προπονήσεις, τόσο υψηλότερη είναι η ημερήσια πρόσληψη υδατανθράκων που απαιτείται. Ενδεικτικά, συνιστάται τουλάχιστον το 50% της συνολικής ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης ή μεταξύ 3 και 8 gr/kg σωματικού βάρους ημερησίως (26, 27).

Οι νεαροί αθλητές απέδειξαν ότι δεν είναι σε θέση να αποθηκεύσουν γλυκογόνο στους μύες όπως οι ενήλικες αθλητές τους και η χρήση των ίδιων υδατανθράκων από τους νεαρούς αθλητές είναι λιγότερο αποτελεσματική και τα λίπη παραμένουν το κύριο καύσιμο (28). Αυτή η αδυναμία αποθήκευσης γλυκογόνου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη διότι μπορεί να οδηγήσει σε ταχύτερη αύξηση της κόπωσης κατά τη διάρκεια έντονης παρατεταμένης προπόνησης ως αποτέλεσμα της έλλειψης έτοιμης προς χρήση γλυκόζης στο αίμα. Για το σκοπό αυτό πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα εισαγωγής εξωγενών πηγών υδατανθράκων κατά τη διάρκεια της προπόνησης.

Επιστρέφοντας στο παράδειγμα του αγοριού ηλικίας 16 ετών, μπορούν να γίνουν ορισμένες πρακτικές σκέψεις σχετικά με τη συνιστώμενη ημερήσια θερμιδική πρόσληψη και την κατανομή των μακροθρεπτικών συστατικών.

 

Αγόρι ηλικίας 16 ετών, βάρος 60 κιλά, 3-4 εβδομαδιαίες προπονήσεις και αγώνας το Σαββατοκύριακο
3000 kcal
Πρωτεΐνες	About 90 g	1,5 g για βάρος 1 Kg
Λίπη	About 85 g	25% των ημερήσιων θερμίδων
Υδατάνθρακες	About 480 g	8 g για βάρος 1 kg

 

 

---

Βιβλιογραφία

[1] John Eric W. Smith, Megan E. Holmes και Matthew J. McAllister

Διατροφικές εκτιμήσεις για την απόδοση σε νεαρούς αθλητές

Τμήμα Κινησιολογίας, Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Μισισιπή, P.O. Box 6186, Mississippi State, MS 39762, ΗΠΑ

 

[2] J. Aucouturier, J. S. Baker και P. Duch´e

"Μεταβολισμός λίπους και υδατανθράκων κατά τη διάρκεια υπομέγιστης άσκησης σε παιδιά"

Sports Medicine, vol. 38, no. 3, σ. 213-238, 2008.

 

[3] J. S. Harrell, R. G. Mcmurray, C.D. Baggett,M. L. Pennell, P. F. Pearce, και S. I. Bangdiwala

"Ενεργειακό κόστος των φυσικών δραστηριοτήτων σε παιδιά και εφήβους"

Medicine and Science in Sports and Exercise, τόμος 37, αριθ. 2, σσ. 329-336, 2005.

 

[4] Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, Πανεπιστήμιο των Ηνωμένων Εθνών και Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

Ανθρώπινες ενεργειακές απαιτήσεις: Έκθεση κοινής διαβούλευσης εμπειρογνωμόνων FAO/WHO/UNU

Ρώμη, 17-24 Οκτωβρίου 2001, Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, Ρώμη, Ιταλία, 2004.

 

[5] R.M.Malina, C. Bouchard, and O. Bar-Or

Champaign, Ill, USA,2nd edition, 2004

 

[6]1. Hoch AZ, Goossen K, Kretschmer T.

Διατροφικές απαιτήσεις του παιδιού και του έφηβου αθλητή.

Phys Med Rehabil Clin N Am2008;19(2):373-98.

 

[7] Διαιτολόγοι του Καναδά, η Αμερικανική Ένωση Διαιτολόγων και το Αμερικανικό Κολέγιο Αθλητιατρικής.

Κοινή δήλωση θέσης: Διατροφή και αθλητική απόδοση

Can J Diet Pract Res 2000;61(14):176-92.

 

[8] Meyer F, O'Connor, H, Shirreffs SM ; Διεθνής Ένωση Αθλητικών Ομοσπονδιών

Διατροφή για τον νεαρό αθλητή

J Sports Sci 2007;25 (Suppl 1):S73-S82.

 

[9] Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, Επιτροπή Διατροφής και Συμβούλιο Αθλητιατρικής και Φυσικής Κατάστασης

Αθλητικά ποτά και ενεργειακά ποτά για παιδιά και εφήβους: Είναι κατάλληλα;

Pediatrics 2011;127(6):1182-9.

 

[10] K. D. Tipton, A. E. Jeukendrup και P. Hespel

"Διατροφή για τον σπρίντερ"

Journal of Sports Sciences, vol. 25, supplement 1, pp. S5-S15, 2007

 

[11] S. M. Phillips και L. J. C. Van Loon

"Διατροφική πρωτεΐνη για αθλητές: από τις απαιτήσεις στη βέλτιστη προσαρμογή"

Journal of Sports Sciences, τόμος 29, συμπλήρωμα 1, σελ. S29-S38, 2011.

 

[12] N. R. Rodriguez, N. M. Di Marco και S. Langley

"Θέση του Αμερικανικού Κολλεγίου Αθλητιατρικής. Διατροφή και αθλητική απόδοση"

Medicine & Science in Sports & Exercise, vol. 41, no. 3, σελ. 709-731, 2009.

 

[13] N. Boisseau,M. Vermorel, M. Rance, P. Duch´e, και P. Patureau- Mirand

"Απαιτήσεις πρωτεϊνών σε έφηβους ποδοσφαιριστές"

European Journal of Applied Physiology, τόμος 100, αριθ. 1, σσ. 27-33, 2007.

 

[14] F. Meyer, H. O'Connor και S. M. Shirreffs

"Διατροφή για τον νεαρό αθλητή"

Journal of Sports Sciences, vol. 25, supplement 1, pp. S73-S82, 2007

 

[15] D. Nemet και A. Eliakim

"Παιδιατρική αθλητική διατροφή: μια ενημέρωση"

Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care, τόμος 12, αριθ. 3, σελ. 304-309, 2009.

 

[16] C.H.Murphy, A. J. Hector και S. M. Phillips

"Σκέψεις για την πρόσληψη πρωτεϊνών στη διαχείριση της απώλειας βάρους σε αθλητές"

European Journal of Sport Science, τόμος 15, αρ. 1, σσ. 21-28, 2015.

 

[17] B. H. Jacobson και S. G. Aldana

"Τρέχουσα διατροφική πρακτική και γνώσεις των αθλητών πανεπιστημίου"

The Journal of Strength & Conditioning Research, vol. 6, no. 4, σελ. 232-238, 1992.

 

[18] B. G. Wiita και I. A. Stombaugh

"Διατροφικές γνώσεις, διατροφικές πρακτικές και υγεία των έφηβων δρομέων: μια 3ετής διαχρονική μελέτη"

International Journal of Sport Nutrition and xercise Metabolism, τόμος 6, αριθ. 4, σελ. 414-425, 1996.

 

Journal of Strength and Conditioning Research, vol. 15, no. 4, σελ. 507-513, 2001.

 

[20] M. C. Duellman, J. M. Lukaszuk, A. D. Prawitz και J. P. Brandenburg

"Οι χρήστες συμπληρωμάτων πρωτεΐνης μεταξύ αθλητών γυμνασίου έχουν λανθασμένες αντιλήψεις σχετικά με την αποτελεσματικότητα"

Journal of Strength and Conditioning Research, vol. 22, no. 4, σελ. 1124-1129, 2008.

 

[21] J. W. Smith και A. Jeukendrup

"Performance nutrition for young athletes" στο Nutrition and Enhanced Sports Performance: Μυϊκή ανάπτυξη, αντοχή και δύναμη

S. D. N. Bagchi and C. K. Sen, Eds., pp. 523-529, Elsevier, 2013.

 

[22] R. J. Bloomer, M. M. Kabir, K. E. Marshall, R. E. Canale και T. M. Farney

"Μεταγευματικό οξειδωτικό στρες σε απόκριση σε γεύματα δεξτρόζης και λιπιδίων διαφορετικού μεγέθους"

Lipids in Health and Disease, τόμος 9, άρθρο 79, 2010.

 

[23] C. Bouziotas, Y. Koutedakis, A. Nevill et al.

"Έλληνες έφηβοι, φυσική κατάσταση, παχυσαρκία, πρόσληψη λίπους, δραστηριότητα και κίνδυνος στεφανιαίας νόσου"

Archives of Disease in Childhood, τόμος 89, αρ. 1, σελ. 41-44,2004.

 

[24] L. T. Mahoney, T. L. Burns, W. Stanford et al.

"Οι παράγοντες στεφανιαίου κινδύνου που μετρήθηκαν στην παιδική ηλικία και στη νεαρή ενήλικη ζωή σχετίζονται με την ασβεστοποίηση των στεφανιαίων αρτηριών σε νεαρούς ενήλικες: μελέτη Muscatine"

Journal of the American College of Cardiology, τόμος 27, αριθ. 2, σελ. 277-284, 1996.

 

[25] A. H. Lichtenstein, E. Kennedy, P. Barrier et al.

"Dietary fatconsumption and health" Nutrition Reviews

vol. 56, no. 5, µέρος 2, σελ. S3-S28, 1998.

 

[26] L. Bonci

"Αθλητική διατροφή για νέους αθλητές"

Pediatric Annals,vol. 39, no. 5, σελ. 300-306, 2010.

 

[27] P. M. Nisevich

"Αθλητική διατροφή για νέους αθλητές"

IDEA Fitness Journal, σελ. 65-67, 2008.

 

[28] J. Aucouturier, J. S. Baker και P. Duch´e

"Μεταβολισμός λίπους και υδατανθράκων κατά τη διάρκεια υπομέγιστης άσκησης σε παιδιά"

Sports Medicine, vol. 38, no. 3, σελ. 213-238, 2008.